Wyrównawcze ustawienie głowy
Wyrównawcze ustawienie głowy to mechanizm kompensacyjny mający za zadanie takie ułożenie głowy, w którym jej pozycja maksymalnie niweluje kąt zeza albo sprawia, że w oczopląsie oczy przesuwają się w stronę „ciszy” czyli strefy neutralnej (miejsca, w którym oczopląs najmniej daje się we znaki). Kiedy zaobserwujemy, że dziecko kręci głową i ją przechyla na jedną stronę, zwykle przychodzi nam do głowy, że są to zaburzenia związane z napięciem mięśniowym.
Tymczasem równie często jest to objaw poszukiwania przez malucha takiego ustawienia głowy, w którym uzyska optymalne dla siebie warunki patrzenia na świat: odpowiednią ostrość, szerokie pole widzenia albo uzyskanie widzenia obuocznego. To powszechna kompensacja w zezie pionowym lub skośnym oraz we wrodzonych i pourazowych zaburzeniach ruchów gałek ocznych.
Jeśli pacjent cierpi na oczopląs (mimowolne drgające ruchy oczu w poziomie/pionie lub obrotowe) wyrównawcze ustawienie głowy zaobserwujemy w sytuacji, gdy jakiś przedmiot szczególnie go zainteresuje i będzie dążył do „przyszpilenia” jego obrazu w strefie ciszy czyli do uzyskania takiego stanu, w którym te mimowolne ruchy gałek ocznych są możliwie najmniejsze. Także wszelkie ubytki w polu widzenia (np. w rozwijającej się zaćmie) mogą prowokować do poszukiwania takiego ustawienia głowy, w którym to pole będzie jak najszersze.
Statystycznie wyrównawcze (kompensacyjne) ustawienie głowy jest rzadkie, ale w wypadku wyżej wymienionych schorzeń – powszechne.
Możemy zaobserwować następujące próby kompensacji:
- skręcanie głowy w prawo lub w lewo
- przechylanie głowy na prawe lub lewe ramię
- manewrowanie brodą – podnoszenie lub obniżanie
Pojawienie się tego rodzaju objawów wymaga prędkiej konsultacji okulistycznej i ustalenia przyczyn kompensacji. Zaniechanie diagnostyki może prowadzić nie tylko do utrwalenia wady wzroku/choroby oczu ale także do wtórnych zmian w obrębie mięśni szyi oraz kręgosłupa.
W przypadku oczopląsu kompensowanego wyrównawczym ustawieniem głowy zaleca się stosowanie okularów pryzmatycznych. Niejednokrotnie konieczna jest operacja mięśni gładkoruchowych. Przesunięcie gałek ocznych powoduje przeniesienie strefy neutralnej na wprost oraz ustąpienie wyrównawczego ustawienia głowy.
W przypadku zeza obok wyrównawczego ustawienia głowy mamy też do czynienia z ruchem nastawczym oka. Pojawia się on podczas zasłonięcia jednego oka, kiedy drugie musi podjąć fiksację. Leczenie zeza powinno zostać podjęte natychmiast po postawieniu diagnozy. W przeciwnym wypadku wada utrwali się. Leczenie zeza u osób dorosłych jest dużo trudniejsze i prawie zawsze kończy się zabiegiem operacyjnym. Obturacja, czyli zasłaniane oka zdrowego w celu zmobilizowania do pracy silniejszego, nie zawsze przynosi efekty.
Jeśli więc rodzice mają wątpliwości czy uporczywe przechylanie głowy w jedną stronę jest u niemowlęcia objawem zaburzeń napięcia mięśniowego czy też wiąże się z problemami ze wzrokiem, warto udać się i na konsultacje neurologiczną, i okulistyczną. Wyjaśnienie wszelkich wątpliwości na wczesnym etapie rozwoju pomaga wdrożyć skuteczną terapię tak, aby dziecko idące do szkoły nie musiało borykać się z dodatkowymi kłopotami.